Darowizna na wypadek śmierci

Darowizna na wypadek śmierci to dwustronna umowa darowizny, która jest zawierana jeszcze za życia. Darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego przekazania obdarowanemu określonego przedmiotu dopiero po swojej śmierci. Do tego czasu darczyńca zachowuje pełną władzę rozporządzania.

W przeciwieństwie do testamentu, to uregulowanie nie jest jednostronnie odwołalne. Obdarowany nabywa z chwilą zawarcia umowy egzekwowalne roszczenie, które staje się wymagalne dopiero w momencie śmierci. W przypadku spadku nie jest on uważany za spadkobiercę, lecz za wierzyciela spadku.

Podstawa prawna darowizny na wypadek śmierci

Darowizna na wypadek śmierci jest w austriackim prawie spadkowym od 2017 roku wyraźnie uregulowana. Zgodnie z § 603 ABGB jest to czynność prawna ustanowiona za życia, ale z warunkiem zawieszającym.

Aby taka darowizna była skuteczna, muszą być spełnione następujące warunki:

• Umowa z przyjęciem: Potrzebne jest porozumienie woli między darczyńcą a obdarowanym.
• Forma aktu notarialnego: Cała umowa – włącznie z przyjęciem – musi być poświadczona notarialnie. Również późniejsze zmiany umowy wymagają formy aktu notarialnego.
• Brak zastrzeżenia odwołania: Darczyńca nie może zastrzec sobie ogólnego prawa do odwołania. Klauzula umowna dotycząca odstąpienia czyni darowiznę nieskuteczną.

Jeśli te warunki są spełnione, mamy do czynienia z prawnie wiążącym przysporzeniem majątkowym, które automatycznie staje się skuteczne w momencie śmierci.

Wybierz preferowany termin:Bezpłatna pierwsza konsultacja

Skutki przed śmiercią

Pomimo wiążącego charakteru, darczyńca pozostaje właścicielem obiecanej rzeczy i zasadniczo może nadal z niej korzystać, np. wynajmować lub gospodarować. Nie może jednak robić niczego, co uniemożliwiłoby wykonanie umowy, np. podarować lub sprzedać przedmiotu. Jeśli jednak dojdzie do rozporządzenia na rzecz osób trzecich, powstaje roszczenie odszkodowawcze obdarowanego wobec spadku.

Skutki po śmierci

Z chwilą śmierci darczyńcy zobowiązanie staje się wymagalne: Obdarowany ma teraz egzekwowalne roszczenie o wydanie. Nie musi być spadkobiercą, lecz może wykorzystać umowę wraz z aktem zgonu, aby np. wnioskować o wpis do księgi wieczystej.

Ważne: Przedmiot pozostaje częścią spadku i może być obciążony długami. Wierzyciele spadkodawcy mają pierwszeństwo. Obdarowany musi zatem poczekać, czy spadek jest wystarczający, aby zaspokoić jego roszczenie.

Prawo do zachowku i „wolna ćwiartka”

Również w przypadku darowizn na wypadek śmierci obowiązuje zasada: spadkodawca nie może rozporządzać całym swoim majątkiem. Zgodnie z prawem jedna czwarta musi pozostać wolna, tak zwana „wolna ćwiartka”. Służy ona ochronie osób uprawnionych do zachowku.

Jeśli ta minimalna miara zostanie przekroczona, spadkobiercy mogą zaskarżyć darowiznę. Obdarowany może być zmuszony do zwrotu części. Ponadto przysporzenie jest zaliczane na poczet roszczeń o zachowek. W zależności od momentu darowizny nawet w pełnej wysokości.

Przedmiot darowizny

Przedmiotem darowizny może być każda rzecz będąca w obrocie, o ile ma wartość ekonomiczną. Obejmuje to zarówno rzeczy materialne, jak i niematerialne. Na przykład można podarować gotówkę, meble, albumy ze zdjęciami lub udziały w przedsiębiorstwie.

Zawsze musi istnieć wola darowizny. Jeśli ktoś przekazuje coś z powodu zobowiązania, nie jest to darowizna.

Wpis do księgi wieczystej darowizny na wypadek śmierci

Sama darowizna na wypadek śmierci nie może być wpisana do księgi wieczystej, ponieważ nie ma odrębnej formy wpisu dla tego rodzaju umowy.
Niedopuszczalna jest również adnotacja o ograniczeniu własności w księdze wieczystej. Oznacza to, że obdarowany przed śmiercią darczyńcy nie ma ochrony w księdze wieczystej.

Wpływ na roszczenia o zachowek

Darowizna na wypadek śmierci jest traktowana przy obliczaniu zachowku jak inne przysporzenie na wypadek śmierci. Oznacza to:

• Zaliczenie: Obiecane przysporzenie jest fikcyjnie doliczane do spadku, tak jakby zostało dokonane w momencie śmierci.
• Pomniejszenie zachowku: Jeśli spadkodawca przekroczył „wolną ćwiartkę” poprzez darowiznę, może to prowadzić do naruszenia zachowku.
• Zaliczenie na zachowek: Wartość darowanej rzeczy jest odliczana od roszczenia o zachowek obdarowanego, jeśli sam jest uprawniony do zachowku.
• Prawo do pozwu innych uprawnionych do zachowku: Jeśli zachowek zostanie naruszony, wydziedziczeni krewni mogą w pewnych okolicznościach dochodzić roszczeń o wydanie wobec obdarowanego.

Wybierz preferowany termin:Bezpłatna pierwsza konsultacja

Pozycja prawna darczyńcy

Do momentu śmierci darczyńca pozostaje:

• nieograniczonym właścicielem darowanego przedmiotu,
• uprawniony do korzystania (np. przychody, użytkowanie)
• ale zobowiązany do powstrzymania się od wszystkiego, co zagrażałoby wykonaniu umowy.

Na przykład nie może podarować, sprzedać ani obciążyć przedmiotu, jeśli udaremniłoby to umowę.
Jeśli darczyńca naruszy ten obowiązek, obdarowany (lub jego spadkobiercy) mogą dochodzić odszkodowania od spadku.

Ważne:
Darczyńca nie może zastrzec sobie umownego prawa odstąpienia. Również późniejsze jednostronne zmiany są prawnie nieskuteczne, o ile nie zostały ponownie uzgodnione w formie aktu notarialnego.

Pozycja prawna obdarowanego

Obdarowany uzyskuje z chwilą zawarcia umowy:

• zabezpieczone zobowiązaniowo roszczenie o przeniesienie darowanej rzeczy,
• które staje się wymagalne dopiero ze śmiercią darczyńcy.

Nie staje się automatycznie właścicielem, lecz musi np. w przypadku nieruchomości dochodzić roszczenia, np. poprzez wpis do księgi wieczystej po przedłożeniu umowy i aktu zgonu.

Ważne:

• Obdarowany nie jest spadkobiercą, lecz wierzycielem spadku.
• Jego roszczenie ma pierwszeństwo przed zapisobiercą, więc jest zaspokajane w pierwszej kolejności.
• Wobec osób trzecich, którym bezprawnie przekazano przedmiot darowizny, istnieje roszczenie tylko wyjątkowo, np. w przypadku ingerencji w cudze prawa wierzytelności.
• Obdarowany może powołać się na umowę również wtedy, gdyby był niegodny dziedziczenia, ponieważ nie jest to rozporządzenie ostatniej woli.

Skutek zawieszający

Darowizna na wypadek śmierci wywiera skutek dopiero po śmierci darczyńcy (jest więc warunkowo zawieszona).
Oznacza to:

• Obdarowany nabywa początkowo jedynie zobowiązaniowe oczekiwanie.
• Brak własności, brak władztwa rozporządzającego i brak prawa wpisu przed nastąpieniem śmierci.
• Brak dostępu wierzycieli obdarowanego, dopóki nie nastąpi śmierć.

Decydującym momentem dla darowizny jest prawnie moment śmierci, a nie moment zawarcia umowy. Jest to szczególnie istotne dla obliczenia zachowku i dla pytania, kiedy darowizna uważana jest za „dokonaną”.

Różnice w stosunku do innych form przekazywania majątku

Testament

Testament to jednostronne, w każdej chwili odwołalne oświadczenie woli. Sporządzany jest zwykle odręcznie lub przed notariuszem i wchodzi w życie dopiero po śmierci.
Różnica w stosunku do darowizny na wypadek śmierci: Testament nie wymaga kontrahenta i może być w każdej chwili zmieniony lub uchylony bez zgody innych. Darowizna na wypadek śmierci natomiast jest umownie wiążąca i może być uchylona tylko za obopólną zgodą.

Umowa o dziedziczenie

Umowa dziedziczenia to dwustronna umowa między małżonkami lub narzeczonymi, która wiążąco reguluje spadek (w całości lub części). Podlega również aktowi notarialnemu.
Różnica w stosunku do darowizny na wypadek śmierci: Umowa dziedziczenia dotyczy typowo całego majątku, podczas gdy darowizna na wypadek śmierci dotyczy poszczególnych składników majątku. Ponadto umowa dziedziczenia nie może być zawarta z dowolnymi osobami – darowizna natomiast tak.

Przekazanie na wypadek śmierci

W tym przypadku przedmiot zostaje już za życia fizycznie przekazany, z umową, że może być ostatecznie zatrzymany dopiero po śmierci przekazującego.
Różnica: Przekazanie na wypadek śmierci jest prawnie nieskuteczne, jeśli nie zostało ukształtowane zgodnie z formą jako rozrządzenie ostatniej woli. Brakuje pewności umownej darowizny na wypadek śmierci – szczególnie przy nieruchomościach prawnie nie ma ochrony dla odbiorcy.

Zlecenie na wypadek śmierci

Chodzi o zlecenie osobie trzeciej przekazania przedmiotu po śmierci darczyńcy określonej osobie.
Różnica: Uprawniony nie ma bezpośredniego roszczenia wobec spadku. Darowizna na wypadek śmierci natomiast zapewnia prawnie wykonalne roszczenie z umowy.

Zwolnienie z długu na wypadek śmierci

Umorzenie długu na wypadek śmierci oznacza, że wierzyciel oświadcza o zrzeczeniu się wierzytelności wraz ze swoją śmiercią.
Różnica: Według przeważającej opinii nie jest to darowizna, a czynność nie podlega wymogom formy. Podstawa prawna jest jednostronna – w przeciwieństwie do darowizny na wypadek śmierci jako umowy dwustronnej.

Darowizna z warunkiem zawieszającym

Darowizny mogą być powiązane z warunkami (np. obowiązek opieki), które stają się skuteczne po ich spełnieniu.
Różnica: Jeśli warunek zawieszający odnosi się do śmierci darczyńcy i nie wybrano formy aktu notarialnego, grozi nieważność. Tylko przy zachowaniu ścisłych wymogów formy i bez zastrzeżenia odwołania taka konstrukcja może być uznana za darowiznę na wypadek śmierci.

Darowizna z zastrzeżeniem praw

Przedmiot zostaje już za życia przeniesiony, jednak z zastrzeżeniem praw – np. użytkowania, prawa mieszkania lub zakazu zbycia.
Różnica: Darowizna jest natychmiast skuteczna; obdarowany staje się już właścicielem, nawet jeśli darczyńca zachowuje użytkowanie. Przy darowiźnie na wypadek śmierci darczyńca pozostaje właścicielem do swojej śmierci.

Korzyści z pomocy prawnej

Nasza kancelaria towarzyszy Państwu w prawnie pewnym kształtowaniu umów darowizny na wypadek śmierci. Sprawdzamy przepisy dotyczące formy, ochronę zachowku i aspekty podatkowe.

Skontaktujcie się z nami w celu niezobowiązującej pierwszej rozmowy.
Unikajcie błędów formalnych, chronicie swój majątek i zapewnijcie jasne stosunki.

Wybierz preferowany termin:Bezpłatna pierwsza konsultacja

Często zadawane pytania – FAQ