Schenking bij overlijden

Bij de schenking bij overlijden gaat het om een tweezijdige schenkingsovereenkomst, die reeds tijdens het leven wordt afgesloten. De schenker verplicht zich om de begiftigde een bepaald object pas na zijn dood kosteloos over te dragen. Tot die tijd behoudt de schenker de volledige beschikkingsmacht.

Anders dan een testament is deze regeling niet eenzijdig herroepelijk. De begiftigde verwerft met het sluiten van de overeenkomst een afdwingbare aanspraak, die pas met het overlijden opeisbaar wordt. In geval van erfenis geldt hij niet als erfgenaam, maar als nalatenschapseiser.

Wettelijke basis van de schenking bij overlijden

De schenking bij overlijden is in het Oostenrijkse erfrecht sinds 2017 uitdrukkelijk geregeld. Volgens § 603 ABGB gaat het om een onder levenden gegronde, maar opschortend voorwaardelijke rechtshandeling.

Opdat een dergelijke schenking rechtsgeldig is, moeten de volgende voorwaarden vervuld zijn:

• Contract met aanvaarding: Er is een wilsovereenstemming nodig tussen schenker en begiftigde.
• Vorm van de notariële akte: De volledige overeenkomst – inclusief aanvaarding – moet notarieel bekrachtigd zijn. Ook latere wijzigingen van de overeenkomst vereisen de vorm van de notariële akte.
• Geen herroepingsvoorbehoud: De schenker mag zich geen algemeen herroepingsrecht voorbehouden. Een contractueel beding van ontbinding maakt de schenking ongeldig.

Indien aan deze voorwaarden is voldaan, gaat het om een juridisch bindende vermogensoverdracht, die automatisch met het overlijden van kracht wordt.+

Kies nu uw gewenste afspraak:Gratis eerste gesprek

Effecten vóór het overlijden

Ondanks de bindende werking blijft de schenker eigenaar van de beloofde zaak en kan hij deze in principe verder gebruiken, bv. verhuren of bewerken. Hij mag echter niets doen wat de uitvoering van de overeenkomst verhindert, bijvoorbeeld het object wegschenken of verkopen. Indien er toch een beschikking aan derden plaatsvindt, ontstaat er een schadevergoedingsvordering voor de begiftigde tegen de nalatenschap.

Effecten na het overlijden

Met het overlijden van de schenker wordt de verplichting opeisbaar: De begiftigde heeft nu een afdwingbare aanspraak op teruggave. Hij hoeft geen erfgenaam te zijn, maar kan de overeenkomst samen met de overlijdensakte gebruiken om bv. de inschrijving in het kadaster aan te vragen.

Belangrijk: Het object blijft deel uitmaken van de nalatenschap en kan door schulden belast zijn. Schuldeisers van de erflater gaan voor. De begiftigde moet daarom afwachten of de nalatenschap voldoende is om zijn aanspraak te voldoen.

Legitieme portie en het ‘vrije kwart’

Ook bij schenkingen bij overlijden geldt: De erflater mag niet over zijn gehele vermogen beschikken. Volgens de wet moet een kwart ongebonden blijven, het zogenaamde ‘vrije kwart’. Het dient ter bescherming van de rechthebbenden op de legitieme portie.

Indien deze minimummaat wordt onderschreden, kunnen erfgenamen de schenking aanvechten. De begiftigde moet onder omstandigheden delen teruggeven. Bovendien wordt de toewijzing op aanspraken op de legitieme portie aangerekend. Afhankelijk van het tijdstip van de schenking zelfs volledig.

Voorwerp van de schenking

Voorwerp van een schenking kan elke in het verkeer zijnde zaak zijn, mits deze van economische waarde is. Dit omvat zowel lichamelijke als onlichamelijke zaken. Zo kunnen bijvoorbeeld contant geld, meubels, fotoalbums of bedrijfsaandelen worden geschonken.

Er moet altijd een schenkingswil aanwezig zijn. Indien iemand iets overhandigt op basis van een verplichting, is er geen sprake van een schenking.

Kadastrale registratie van de schenking bij overlijden

De schenking bij overlijden zelf kan niet in het kadaster worden ingeschreven, omdat er geen eigen inschrijvingsformulier voor dit type overeenkomst bestaat.
Niet toegestaan is ook een aantekening betreffende de eigendomsbeperking in het kadaster. Dat betekent: De begiftigde heeft vóór het overlijden van de schenker geen kadastrale bescherming.

Effect op aanspraken op de legitieme portie

De schenking bij overlijden wordt bij de berekening van de legitieme portie behandeld als een andere toewijzing van overlijden. Dat betekent:

• Aanrekening: De beloofde toewijzing wordt fictief aan de nalatenschap toegerekend, alsof ze op het moment van overlijden was gedaan.
• Vermindering van de legitieme portie: Indien de erflater met de schenking het ‘vrije kwart’ heeft overschreden, kan dit leiden tot schendingen van de legitieme portie.
• Aanrekening van de legitieme portie: De waarde van de geschonken zaak moet van de aanspraak op de legitieme portie van de begiftigde in mindering worden gebracht, indien deze zelf recht heeft op een legitieme portie.
• Recht van andere rechthebbenden op de legitieme portie om te klagen: Indien de legitieme portie wordt geschonden, kunnen onterfde familieleden onder omstandigheden aanspraken tot teruggave jegens de begiftigde geldend maken.

Kies nu uw gewenste afspraak:Gratis eerste gesprek

Rechtspositie van de schenker

Tot het moment van overlijden blijft de schenker:

• onbeperkt eigenaar van het geschonken object,
• gerechtigd tot gebruik (bv. inkomsten, gebruik)
• maar verplicht om alles na te laten wat de uitvoering van de overeenkomst in gevaar brengt.

Hij mag bijvoorbeeld het object niet wegschenken, verkopen of belasten, indien daardoor de overeenkomst zou worden verijdeld.
Indien de schenker in strijd handelt met deze verplichting, kan de begiftigde (of diens erfgenamen) schadevergoeding vorderen van de nalatenschap.

Belangrijk:
De schenker kan zich geen contractueel recht van ontbinding voorbehouden. Ook latere eenzijdige wijzigingen zijn juridisch ongeldig, tenzij ze opnieuw in de vorm van een notariële akte zijn overeengekomen.

Rechtspositie van de begiftigde

De begiftigde verkrijgt met het sluiten van de overeenkomst:

• een goederenrechtelijk gewaarborgde aanspraak op overdracht van de geschonken zaak,
• die pas met het overlijden van de schenker opeisbaar wordt.

Hij wordt niet automatisch eigenaar, maar moet bijvoorbeeld bij onroerende goederen de aanspraak geldend maken, bv. door kadastrale inschrijving onder overlegging van de overeenkomst en de overlijdensakte.

Belangrijk:

• De begiftigde is geen erfgenaam, maar schuldeiser van de nalatenschap.
• Zijn aanspraak gaat voor op een legataris, hij moet dus prioritair worden bediend.
• Jegens derden, aan wie het geschonken object onrechtmatig is doorgegeven, bestaat slechts bij uitzondering een aanspraak, bijvoorbeeld bij inbreuk op rechten van derden.
• De begiftigde kan zich ook op de overeenkomst beroepen, indien hij erf onwaardig zou zijn, aangezien het niet om een testamentaire beschikking gaat.

Opschortende werking

De schenking bij overlijden ontplooit haar werking pas met het overlijden van de schenker (ze is dus opschortend voorwaardelijk).
Dat betekent:

• De begiftigde verwerft in eerste instantie slechts een goederenrechtelijke verwachting.
• Geen eigendom, geen beschikkingsmacht en geen inschrijvingsrecht vóór het intreden van het overlijden.
• Geen toegang door schuldeisers van de begiftigde, zolang het overlijden niet is ingetreden.

Het relevante tijdstip voor de schenking is juridisch het tijdstip van overlijden, niet het tijdstip van het sluiten van de overeenkomst. Dit is bijzonder belangrijk voor de berekening van de legitieme portie en voor de vraag wanneer een schenking als ‘gedaan’ geldt.

Verschillen met andere vormen van vermogensoverdracht

Testament

Een testament is een eenzijdige, te allen tijde herroepelijke wilsverklaring. Het wordt meestal handgeschreven of voor een notaris opgesteld en treedt pas na het overlijden in werking.
Verschil met de schenking bij overlijden: Het testament vereist geen contractpartner en kan te allen tijde zonder toestemming van anderen worden gewijzigd of opgeheven. De schenking bij overlijden daarentegen is contractueel bindend en kan slechts in onderling overleg worden opgeheven.

Erfcontract

Een erfovereenkomst is een tweezijdige overeenkomst tussen echtgenoten of verloofden, die de nalatenschap (geheel of gedeeltelijk) bindend regelt. Hij is eveneens onderworpen aan de notariële akte.
Verschil met de schenking bij overlijden: De erfovereenkomst betreft doorgaans het gehele vermogen, terwijl de schenking bij overlijden afzonderlijke vermogensbestanddelen betreft. Bovendien kan een erfovereenkomst niet met willekeurige personen worden gesloten – een schenking daarentegen wel.

Overdracht bij overlijden

Hier wordt een object reeds tijdens het leven fysiek overgedragen, met de afspraak dat het pas na het overlijden van de overdrager definitief mag worden behouden.
Verschil: De overdracht bij overlijden is juridisch ongeldig, indien niet als testamentaire beschikking formeel is vormgegeven. Het ontbreekt aan de contractuele zekerheid van de schenking bij overlijden – met name bij onroerend goed bestaat juridisch geen bescherming voor de ontvanger.

Opdracht bij overlijden

Daarbij gaat het om de opdracht aan een derde persoon om een object na het overlijden van de schenker aan een bepaalde persoon over te dragen.
Verschil: De begunstigde heeft geen directe aanspraak jegens de nalatenschap. De schenking bij overlijden daarentegen verleent een juridisch afdwingbare aanspraak uit overeenkomst.

Kwijtschelding van schuld bij overlijden

Een kwijtschelding van schuld bij overlijden betekent dat de schuldeiser verklaart af te zien van een vordering met zijn overlijden.
Verschil: Volgens de heersende mening gaat het daarbij niet om een schenking, en de transactie is niet vormgebonden. De rechtsgrond is eenzijdig – in tegenstelling tot de schenking bij overlijden als tweezijdige overeenkomst.

Schenking met opschortende voorwaarde

Schenkingen kunnen met voorwaarden (bv. zorgplicht) worden verbonden, die bij intreden van kracht worden.
Verschil: Indien de opschortende voorwaarde op het overlijden van de schenker wordt betrokken en geen notariële akte wordt gekozen, dreigt de ongeldigheid. Alleen bij naleving van de strenge vormvereisten en zonder herroepingsvoorbehoud is een dergelijke vormgeving als schenking bij overlijden te beschouwen.

Schenking met voorbehoud van rechten

Daarbij wordt een object reeds tijdens het leven overgedragen, echter onder voorbehoud van rechten – bv. vruchtgebruik, woonrecht of vervreemdingsverbod.
Verschil: De schenking is onmiddellijk van kracht; de begiftigde wordt reeds eigenaar, ook al behoudt de schenker het gebruik. Bij de schenking bij overlijden blijft de schenker tot zijn overlijden eigenaar.

Uw voordelen met juridische ondersteuning

Ons kantoor begeleidt u bij de juridisch veilige vormgeving van schenkingsovereenkomsten bij overlijden. Wij controleren vormvoorschriften, bescherming van de legitieme portie en fiscale aspecten.

Neem contact met ons op voor een vrijblijvend eerste gesprek.
Vermijd vormfouten, bescherm uw vermogen en zorg voor duidelijke verhoudingen.

Kies nu uw gewenste afspraak:Gratis eerste gesprek

Veelgestelde vragen – FAQ